23 Haziran 2011 Perşembe

Veritabanı Mantığı

Giriş

Veritabanı mantığı, özellikle bilgisayar ortamında yüklü bilgi kümeleri ile çalışan, yorumlayan ve yönetenler için büyük zaman ve emek tasarrufu sağlayacak bir mantıktır. Veritabanı oluşturulması sırasında uygulanan bazı yöntemlerin, günlük çalışmalara yansıtılması anlamını içerir. İşi çok karıştırmaya gerek yok, kendi odanızı ya da ofisinizi nasıl derli toplu tutuyorsanız, ofiste klasörleri sistemli bir şekilde nasıl güncelliyorsanız bu disiplinli çalışmayı, bilgisayar ortamında da sağlayabilirsiniz.

Excel veya diğer tablolama programlarını yoğun şekilde kullanan kişilerde veritabanı mantığı ihtiyacı kendiliğinden oluşmaktadır. Sürekli farklı toplamlar, ortalamalar, saymalar hesaplayan, filtreler kullanan kişi tarafından bazı tablolama gerekleri oluşmaktadır.

Her zamanki gibi, konunun detayına girmeyeceğim. Bize gerekli olan kısımdan bahsedip, ileri seviye çalışma ve araştırmalarınızı size bırakacağım.

Veritabanı nedir?

İsmini duyunca korkmanıza gerek yok. Türk Dil Kurumu (TDK)’nun tanımına bakalım, gayet basit, güzel;

“Bilgisayar kullanımında çözüme erişmek için işlenebilir duruma getirilmiş bilgi ortamı.”

(TDK “veri tabanı” olarak ayrı yazılması gerektiğini söylese de genel kullanım olan “veritabanı” yazımını tercih ediyorum)

Vikipedi ise;

“Veri tabanı düzenli bilgiler topluluğudur. Kelimenin anlamı bilgisayar ortamında saklanan düzenli verilerle sınırlı olmamakla birlikte, daha çok bu anlamda kullanılmaktadır. Bilgisayar terminolojisinde, sistematik erişim imkânı olan, yönetilebilir, güncellenebilir, taşınabilir, birbirleri arasında tanımlı ilişkiler bulunabilen bilgiler kümesidir. Bir başka tanımı da, bir bilgisayarda sistematik şekilde saklanmış, programlarca işlenebilecek veri yığınıdır.”

olarak tanımlamış.

Kritik noktalar; bilginin işlenebilir olması, sistematik erişim imkanı, yönetilebilir, güncellenebilir, taşınabilir, birbirleri arasında tanımlı ilişkiler bulunması

Sistemli erişim imkanı, yönetilebilir, güncellenebilir, taşınabilir bir veritabanı oluşturmanın (modellemenin) belki sayısız yolu vardır. Ama genel anlamda kabul görmüş ve mevcut problemlerin çözümlerinde kullanılmış belli başlı veritabanı modelleri mevcuttur. Bunlar; Düz (Flat) Model, Hiyerarşik (Hierarchical) Model, Network (Ağ) Modeli, İlişkisel (Relational) Model’dir. Farklı kaynaklarda farklı isimlerle anılabilirler ve yorumlanabilirler.

Veritabanı Modelleri

Düz (Flat) Model: Düz Model veritabanı olarak kabul edilmeyebilir ama aslında 2 boyutlu bir dizidir (tablo). Kolon ve satırlardan oluşur. Kolonlar benzer değerleri gösterirken, satırlar tek bir kaydı (nesneyi) gösterir.

Karışık anlatımlara bakmayın, size de tanıdık gelmiştir. Bildiğimiz, alıştığımız ve kullandığımız tablolama programlarını anlatıyor, bildiğimiz Excel.



Hiyerarşik (Hierarchical) Model: Bu modelde veri, ağaca benzeyen bir yapıda tutulur. Her veriye bağlı bir üst, bir alt veri bulunabilir. Alt veri sadece tek bir üst veriye bağlanabilirken, bir üst veri birçok alt veriye bağlanabilir. Bu nedenle üst veriye aile (parent), alt veriye de çocuk (child) benzetmesi yapılır. Bir ailenin birden çok çocuğu olabilirken, bir çocuğun birden çok ailesi olamaz.

Şantiyelerdeki organizasyon şemaları bu veri modelinde oluşturulmalıdır. Ağ Modeli ile değil!

Network (Ağ) Modeli: Ağ modelinde veri düğümlerden ve bunları birleştiren bağlantılardan oluşur. Bir su şebekesine benzetebiliriz. Aile-çocuk ilişkisi dışında hiyerarşik modele benzetilebilir.


İlişkisel (Relational) Model: Düz modeldeki gibi kayıt tablolarda tutulur. Düz modelden farklı olarak, birden fazla tablo oluşturulup, birbirlerine bağlanabilir. Bu nedenle veritabanı 2 boyuttan kurtulur ve sizin belirleyeceğiniz boyutta bilgiyi tablolarda tutabilirsiniz. Favori modelimdir :)


Ofis Çalışmalarında Veritabanı Mantığı

Yukarıda bahsedilen modellerden günlük çalışmalara düz ve ya ilişkilsel veritabanı modelini yansıtırsanız, zaman ve emek tasarrufu sağlayacağınız kesindir.

Veritabanı mantığını kullanmanın amacı nedir?

Az veri girişi: Az veri girişi, giriş yaparken az hata yapmak demektir, bu da elinizdeki bilgilinin tutarlı olmasını sağlar. Aynı zamanda az zaman ve emek harcamanız demektir.

İşlenebilirlik, Yönetilebilirlik: Elinizdeki veri ile cevaplanabilecek, çok farklı sorularla karşılaşabilirsiniz. İşlenebilirlik, belki düzensiz ve özensiz tutulmuş bir veritabanı ile günler alacak bir çalışmayı, saniyeler içinde yapabilirisiniz.

Güncellenebilirlik, Taşınabilirlik: Çoklu güncellemeler ve taşımalar yapmanız gerektiğinde sistemli tutulmuş veri, hata yapmanızı azalttığı gibi, zaman kazanmanıza yardımcı olacaktır.

Oluşturduğunuz tablolarda kolon ve satırların kullanımına dikkat edip, biraz planladıktan sonra tablolamaya başlarsanız, size getirisi büyük olacaktır. Herkesin aşina olduğu “Puantaj” konusundan bir örnek verelim.

Örnek:

Hayali şirketimizde 3 kişi çalışıyor olsun. Ahmet, Mehmet ve Ali. Puantaj bilgilerini tutacağız. Farklı yöntemler uygulayabiliriz.

1) Her biri için ayrı bir sayfa tutabiliriz.

(Aynı çalışma dosyasının farklı sayfalarının ayrı pencerelerdeki görünümüdür.)

Dezavantajı: Tarih bilgisini 3 (personel sayısı kadar) girmek zorundasınız. Bununla birlikte Personel sayısı ve ismi ile ilişkili veriler üzerinde hızlı çalışma yapamayız.

Mesela;

Haziran ayında izinli olanların listesi?

10 Haziran’a kadar kaç adam x gün (yevmiye) çalışma gerçekleşti?

İşinizi gücünüzü bırakın, tek tek her bir sayfayı inceleyip, ilgili yerleri yeni bir sayfaya kopyalayın bakalım. 3 kişi için bunu yapmanız belki mümkün ama 1000 çalışanın olduğunu bir şantiyeyi düşünün.

2) Ben de o zaman her bir gün için ayrı bir sayfa açarım.

Mantıken ne yapmış olduk, daha önce bir veri olarak değerlendirilmeyen “Personel” adını veritabanımıza kattık.

(Aynı çalışma dosyasının farklı sayfalarının ayrı pencerelerdeki görünümüdür.)

Yukarıdaki sorularımıza hala hızlı bir çalışma ile cevap veremiyoruz.

3) Olması gereken: Puantaj bilgisinin tek bir sayfada olması gerekli. Eğer tablonuzda farklı bilgiler de tutmak istiyorsanız (doğum günü, TC kimlik no v.b.) ilişkisel veritabanı modelini kullanabilirsiniz.



Haziran ayında izinli olanların listesi?

Filtre kullanarak: 3 kişi



10 Haziran’a kadar kaç adam x gün (yevmiye) çalışma gerçekleşti?

Saydırma fonksiyonu ile: 30 adam x gün.

Sonuç

Örneğimizi puantaj üzerinden verdik ama mantığı teknik ofisteki konulara da uygulayabilirsiniz. “Günlük Faaliyet Raporu” yazımızda bahsettiğimiz, sıcaklık, nem, hava durumu, alt yüklenici listesi, makine ekipman listesi, iş ilerlemesi, kilometre taşları listesi, HSE, QA/QC kayıtları, metraj bilgileri kesinlikle veritabanı mantığı ile tutulmalıdır. Özellikle metraj bilgilerinin veritabanı mantığı ile tutulması, bu konuda gelen sık ve farklı sorulara, hızlı ve tutarlı cevap vermenizi sağlayacaktır. Fiziksel ilerlemenin hesabının ve bütçenin de bu mantıkla oluşturulmasının faydaları örneklerle anlatılamaz. Dikkat etmeniz gereken, Düz ve ya İlişkisel veritabanını ilk oluşturur kolon (Field) isimlerine doğru karar vermeniz. Ufak bir beyin jimnastiği ve konu hakkındaki deneyiminiz size yardımcı olacaktır.

Konuya ilgi duyanların, Kerem Köseoğlu’nun Veritabanı Mantığı kitabını okumasını öneririm.

Sağlıcakla kalın.


Veritabanı Mantığı

Kerem Köseoğlu

Pusula Yayıncılık




1 yorum: